فصاحت و بلاغت

بلاغت و فصاحت یکی از علوم اسلامی است. «فصاحت» بیشتر راجع به لفظ است و «بلاغت» راجع به معناست و علما می‌گویند: سخن باید مطابق با قواعد لغوی و صرفی و نحوی باشد تا سنگین بر زبان و گوش نباشد و این علامت فصاحت است. بلاغت یعنی سخن باید مقتضای حال باشد؛ مثلا شما سخنی که با پدرتان می‌گوئید، فرق می‌کند با سخنی که با بقال سرکوچه می‌گوئید. این انسان داناست که باید بداند سخن باید مقتضای حال باشد. شاعری در این مورد چنین سروده است:

تا سخن زیبا شود یا شعر شیواتر کلام

نکته‌ها باید رعایت کرد از حال و مقام

لا تَقُل بُشری سرود آنگه ولکن بُشرَیان

ز افتتاح زشت فاسد گشت حُسن اختتام

شاعر دیگری گفته بود: «لا تَقُل بُشری ولکن بُشرَیان». می‌خواسته تبریک بگوید، ولی با فعل نفی شروع کرده گفته: «تبریک مگو، ولی دو تبریک بگو.» اختتام کلام را خوب گفته، یعنی باید دو تبریک گفت؛ ولی چون با نفی شروع کرده، زیبایی اختتام نیز از دست رفته است و آن اولی او را جواب گفته است. بعد برای اثبات زیبایی شروع کلام به آیه‌ای از سوره مبارکه یوسف اشاره کرده و می‌گوید:

آن‌که «اَدلی دَلوَهُ» چون دید یوسف را به چاه

ابتدا فرمود: «یا بُشری»، سپس «هَذا غُلام»

پس سخن باید مقتضای حال باشد تا بلیغ و زیبا باشد.

بازدیدها: 7